محمدتقی خان بن محمدهاشم حکیم‌باشی انصاری کاشانیمیرزامحمّدتقی خان حکیم‌باشی بن ملّامحمّد‌هاشم خوشنویس انصاری کاشانی، از چهره‌های درخشان علم و ادب اصفهان در قرن چهاردهم هجری می‌باشد. ۱ - معرفی اجمالیمیرزامحمّدتقی خان حکیم‌باشی بن ملّامحمّد‌هاشم خوشنویس انصاری کاشانی، از چهره‌های درخشان علم و ادب اصفهان در قرن چهاردهم هجری است. در سال ۱۲۶۶ق متولّد شد و در اصفهان مقدّمات علوم را آموخت. سپس به تهران رفت و در مدرسه نظامی دولتی به تکمیل دانش پرداخت. گرچه رشته تخصصی او پزشکی بود ولی در اصفهان در انواع علوم اهل تتبّع و تحقیق بود و به هیات، جغرافیا، گیاه‌شناسی، معرفة الارض و زهرشناسی می‌پرداخت و در این فنون صاحب تالیف بود. از ادب بهره‌مند بود و شعر می‌سرود و نثر را درست و با آئین می‌نوشت. در پاره‌ای از آثار خود به سره‌نویسی مایل بوده و می‌کوشد برای مصطلحات فرنگی معادل‌های پارسی بسازد. قسمت عمده عمر کوتاه او در خدمت ظل السلطان حاکم اصفهان گذشت. هنگامی که در فارس در خدمت ظلّ السّلطان بود. روزنامه «الفارس» را منتشر ساخت و در اصفهان در ۲ جمادی الاولی ۱۲۹۶ق نخستین شماره روزنامه فرهنگ که نخستین روزنامه تاریخ مطبوعات در اصفهان نیز هست را انتشار داد و تا پایان عمر در آن مقالات مفید علمی نوشت. ۲ - شخصیتاو از افاضل کارگزاران حکومت ناصری و دارای چند نشان از دولت ایران و دیگر دول بوده و در چندین انجمن مشهور علمی عضویت داشت. او مردی روشن‌اندیش، آگاه و دلسوز بوده و از عقب ماندگی جامعه ایرانی آن روز ابراز تاسف و ناراحتی می‌نمود. خدمات ارزنده او در انتشار کتابهای مفید از علوم جدید و توسعه بهداشت در اصفهان و اشاعه علوم در آن عهد نادر و کم‌نظیر بوده است. ۳ - وفاتوی سرانجام در شب سیزدهم ماه رجب المُرَجَّب سال ۱۳۰۳ق بر اثر بیماری استسقاء درگذشت و در حجره شرقی تکیه میرفندرسکی در تخت فولاد به خاک سپرده شد. عباس‌علی خرّم لنبانی در مرثیه‌ای مادّه تاریخ فوت او را چنین سروده است: بهر تاریخ وفاتش گفت خرّم این چنین ••••• «آه» افلاطون دوم رفت زین دنیا برون» ۴ - تالیفاتوی صاحب تالیفات فراوانی در موضوعات علمی است از جمله: ۱. «گنج شایگان» درباره خوزستان در مجله دانشکده ادبیات اصفهان چاپ شده است. ۲. «حدائق الطّبیعه» که چاپ شده است. ۳. «ترجمه اندرزنامه تربیت اطفال» نوشته: لرد برلی، که چاپ سنگی شده است. ۴. «اختلال نظام عالم به واسطه مسکرات» یا «خمریه» که چاپ سنگی شده است. ۵. «جانورنامه» موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی در تهران ۶. «تذکرة الارض ناصری» ۷. «کتاب کحّالی» موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران ۸. «زینة الابدان» که چاپ سنگی شده است. ۹. «مسافرت تفلیس» ۱۰. «خمریه» چاپ سنگی شده است و غیره. [۱]
مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شماره سوم، مهر تا اسفند ۱۳۷۰ش، ص۱۳۱-۱۲۹.
[۲]
صدرهاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، ج۳، ص۷۵-۷۳.
[۳]
افشار، ایرج، مجموعه کمینه، ص۱۳۲.
[۴]
منزوی، احمد، فهرستواره کتابهای فارسی، ج۱، ص۱۵۰.
[۵]
حسینی اشکوری، سیداحمد، فهرست کتابخانه مرعشی، ج۳۲، ص۱۲۴.
[۶]
فهرست کتابخانه عمومی اصفهان، ج۱، ص۱۴۲.
[۷]
فهرست کتابخانه عمومی اصفهان، ج۱، ص۱۸۱.
[۸]
مرکز اسناد دانشگاه تهران، فهرست مرکزی دانشگاه تهران، ج۱۷، ص۴۴۹.
[۹]
معتمدی، اسفندیار، اصفهان: مدارس نوین و مفاخر آن، ص۱۴۲-۱۳۸.
[۱۰]
رجایی، عبدالمهدی، تاریخ اجتماعی اصفهان در عصر ظلّ السّلطان، ص۱۴۰-۱۳۸.
۵ - پانویس
۶ - منبعمهدوی، سیدمصلح‌الدین، اعلام اصفهان، ج۲، ص۲۵۳-۲۵۴. |